De oll Kaat in Lütt Ostiem

Anmerkungen zu den Gemälden WV-Nr. 1442 und WV-Nr. 1444:

Schortens, Landarbeiterhaus im Klein-Ostiemer-Weg, 1960er, 60,8×52,5 cm, Öl auf Leinwand, Privatbesitz (WV-Nr. 1442)

An einem frühsommerlichen Tag in den 1960er-Jahren malte Arthur Eden ein kleines Landarbeiterhaus im Klein-Ostiemer-Weg in Schortens, welches wenige Jahre später verfiel und in den 1970er-Jahren gänzlich verschwand. In diesem Haus lebten zuletzt Guste und Jan wie noch vor 100 Jahren. Dazu erinnert Frau Christa Arntz auf Plattdeutsch:

Bold all Daag versöök ik, mit mien Rad `n Tour van sowat 10 km to fohrn, üm in frisch Luft wat för mien Lievwark to don. Bi disse Touren hebbt nich bloß mien Benen un anner Muskels wat to don, nä, mien Ogen un Ohrn sünd staadig paraat, di tun dat „online“ in mien Verstandkasten to schicken, üm dor wat to verarbeiden, to geneten, mi to besinnen oder sogor vergrellt to wen.

Up so een Tour dör lütt Ostiem har ick in Gedanken de oll lütt Kaat van Moders Kusien „Tant Guste“ un eern Jan temek good vör `t binnerst Oog, denn disse Kaat steiht dor all siet Johrn nich mehr. Dör twee temek grood Ekenböm kann ick mi noch an de Stee besinnen, wor dormaals disse ganz oll Kaat staahn hätt. So as teihnjorig Schoolkind muss ick Tante Guste all veerteihn Daag Eier bringen un hebb denn mit de beid „Ollen“ Tee drunken un lütt Koken eten in de lütt schmaal Köken mit Sicht up de grood Tuun van woll good twee Matt (1/2 ha). Van de Tuun her wärn se woll Sülvstversörger, un ick hebb de beiden stillkens bewunnert, wat se för lang un grood Ackerstücken schier holln hebbt. Van to Huus her kunn ick `t intaxeern, wat dat för `n „Puckeln“ wär. In jünger Johrn mit de schlecht Tieden dormaals hebbt se sick twee Koih un `n Schwien holln, üm sick ok in den Wies sülvst versörgen to könen. Dormit se Heu för `t Veeh harn un de grood Ackerstücken ümplöögt worden, hätt Jan dorför bi `n Buer in de Naaberschkop faaken mithulpen.

In de een Hälft van de Kaat wär de Schüür, Stall un de lütt Stee, wor dat Holtklosett stund, eenfach so, ohn Schotten un Dör dor ümto. Har ick dat Verlangen, maal uttotreten, sä Tant Guste: „Kannst ok in `t Groop maaken, mien Kind.“ Se meen dormit de Groop, wor de Jauch van de Derten naa buten in `t Jauchback leep. Sowat kenn ick ok van uns Koohstall, aaber uns Klosett wär in een lütt Huck mit `n siedels Schott un een Dör dorvör. Temek all Besöker un se sülvst gungen van de Tuunsied ut dör de tweedeelt Messeldör in `t Huus rin, worbi utwussen Minschen bi de Dörhöcht van good 1,50 m to `n Deel düchdig de Kopp intrecken mussen. So as man dat up `t Bild van de Tuunsied sehn kann, wärn dor kien Regengöten ünnen an `t Dack, anners har man dorut drinken kunnt. Wär man denn jüst in de Schüür kaamen, muss man erst över een stabil breed Holtplank wiederlopen, bit de fasttreden un afsackt Lehmboden in de Schüür mit de Plank övereen leep. To linker Hand wär de Schwien- un Koohstall, de so as de Groop mit Backstenen müert wär. An `t Ennen wär denn dat Holtklosett, wor bloß een Stüttbalken för `t Koohhill wär. Warktüg un at Törfhuck wär woll up rechter Sied, wat mi dormaals aaber nich upfalln is, un wor fröhere Naabers sick ok nich mehr an besinnen könt. Dat Heu för de Derten laager boben up d` Koohhill un wär säker över een Klapp in de achterst Gevel van `n Waagen dor rinschmeten worden. De achterst Gevelwand un ok noch anner Wanden wärn ut Lehm boot worden. So een Wand bi de Koih is ok woll maal dörschüert worden, un de Wand hätt Johann sülvst mit Lehm, Koohschiet un Strooh wer repareert. Ick hebb mi fraagt, wor de Lehm abrüümt worden is. Bi mien Naaforschken hebb `k rutkregen, dat man Lehmkuhlen up de Noordsied van `n Klosterpark har, wor vandaag de Footballplatz un de Reiherweg is. Wiederhen is mi ok seggt worden, dat bi Siebshuus ok süchse Kuhlen wen sünd.

Wenn `n knapp twee Meter över de Plank löpen wär, kunn man naa rechts dör een villicht twee Meter langen un good een Meter breden düstern Gang naa rechts hen in de Köken kaamen. Achtern rechts an de Butermüer in een Lehnstohl seet meesttieds Jan, de in mien Kinnerverstand dormaals all temek old wär – vandaag weet ick, dat he mien Öller van vandaag har. He wär maal Werftarbeider wen un har staadig, ok in de Köken, so `n Mütz up. Rechts an sien Stohlbeen stund sien Priempott mit `n Schliemrutsch ut Emaille, wor he van Tied to Tied sien mit Kautabak vermengselt Spee mit een wohrnehmboren Luut rinspeet hätt.

Schortens, Landarbeiterhaus im Klein-Ostiemer-Weg, 1964, 50,7×40 cm, Öl auf Leinwand, Privatbesitz (WV-Nr. 1444)

Mit sien lütten Boort ünner d` Nöös lach he bi `t Begröten ganz nett, un ick kunn dorbi sehn, dat he een fliedigen Priemkauer wär, weil up beid Sieden van sien Mund sick küttje bruun Priemspoorn wiesen. Dorto meen ick ok, dat he säker woll nich mehr all sien Tähnen har, lüttje „witt Tähnen“ kunn `n all gor nich sehn. Nichte Renate hätt Unkel Jan geern de Priem besörgt, kunn se sick as Dank dorför „Haribo Schnirgen“, „Prickel Pit“ oder „Salmiak-Pastillen“ kopen. Stund he mall up, seech man, dat he düchdig krumm in Puckel wär. Guste wär, wu ick dat dör mien Naaforschken erfohrn hebb, binaah 20 Johr jünger un wär dorüm in Vergliek to üm düchtig flügg. Van d` Gestalt her har `n Spaaßmaaker woll meent, dat se üm `n Bült wegeten hätt. So as man dat in de Tieden kenn, leep se staadig mit een Schört rüm un bi schidderk Arbeid bund se sick noch een halv Schört dorto üm. Eer lang Hoor, de in jünger Johrn bit up `t Achterdeel hungen, har se to een Dutt bunnen. Se much geern vertelln, lachen un ok fiern, un he hör bloß to – af un an mit een Smüsterlachen. Man weet villicht ok nich, wu schwoor üm dat Schicksaal draapen hätt, da teer eenzig Söhn 1943 in `n Krieg in Russland bleven is.

Teetassen un de Teepott stunnen dor staadig up `n Disch un at Waater för de Tee käm dormaals ut een Pütt achter `t Huus. Wär kien Waater mehr in de Vörraadsemmer, muss Jan eers dat Waater mit `n Emmer un de dor anbrocht Kett ut de Pütt rutluken. Mi is dormaals upfalln, dat Jan immer eers noch de oll Tee in sien Tass ringaaten kreeg, wat ick dormaals as „Kuckelwaater“ betekent hebb. De Tee mit dat Püttwaater schmuck aaber good. Irgendwenn maal is een good fiefjohrig Deern van `n Naaber in de Pütt falln, wiel de Holtdeckel mör wär. Gott sei Dank is dat Kind ohn Schaaden dor rutkaamen, hätt sick sogor sülvst an de Kett mit hochlaaken. To Huus hätt dat een Dönnerweer geven. Aaber dat wär för Guste un Jan een Grund, sick een Waaterleitung lergen to laaten. De Waaterkraan schall in de Schüür wen hemmen. So wär dat besünners in `n Winter mit de Waaterversörgung bäter. Ick hebb mi överleggt, wu Guste dat woll mit dat Waschen kloorkregen hätt. Een Waschkedel mit Füer dorünner stund in de Schüür nich, dor wär ja ok kien Schösteen. Villicht harn se maal een buten? Säker hätt se sonst so `n groden Pott, de man ok för `t Inkoken nehm, up eern Stangenovend stellt un or dat Waater heet maaakt, üm denn achtern in `n Schüür mit Hannen nun villicht `n Waschbredd to waschen.

De Stangenovend stund up linker Sied in Midden van de Köken, Guste kunn sick man jüst ümdreihn un de Teepott up `n Disch stelln, mehr Platz wär nich dor. An de Wand vör de Ovend stunde en Törfkasten un de wär ok to `n Sitten dor. Van de Schösteen her kunnen se up de anner Sied in de good Stuuv un Schlaapkaamer ok een Ovend anschluten, üm de grood Kaamer bi Koll ok warm to hemmen. Achter de Lehnstohl van Guste wär so `n lütten Stuven-Ünnerschapp, wo se de Teller un Tassen un all dat anner för `n normaalen Gebruuk rinstellt hätt. Dorachter moot fröher ok noch een Butz wen

Das Landarbeiterhaus, „de oll Kaat“, im Klein-Ostiemer von der anderen Giebelseite aus
Das Landarbeiterhaus, „de oll Kaat“, im Klein-Ostiemer von der anderen Giebelseite aus

hemmen, de aaber nich mehr brukt word. Naabers hebbt ut de Butz `n Schoohschapp maakt, wor man van de düster Gang rankaamen kunn. Ok dor har Guste all eer Pötten, Pannen un wat se sonst noch all brukt hätt in een Regaal. Van de lütt düster Gang gung dat links in de good un gröttst Kaamer, de Stuuv un togliek Schlaapstuuv wär. An de Binnersied naa d` Schüür to stunnen twee Butzen. Glieks rechts an de Kökenwandsied wär een Stuvenschapp mit all dat good Geschirr un woll ok Schrievkraam. Achter de Butzen harn se de Klederschapp. Een Butz, ok Alkoven nömt, wär praktisch een Kasten up Stelzen in Beddgröttd. Ünnen kunn man noch wat rünnerstelln. Dat gev Minschen, de dor de Katuffels laagert hebbt. Up de Holtlatten doröver har man as Ünnerlaag mehr oder minn Strooh oder Stroohmatratzen. Guste un Jan schlepen denn noch up een Ünnerbed mit Pennen un wu sick Nichte Renate besinnen kann, har Tant Guste geern roodkareert Bedtüg. Wor sick Renate aaber besünners an besinnen kann, dat in een van de Butzen ünnen in `t Strooh een Ülk mit Jungen sick `t moi kommodig maakt hätt. De is dorüm woll licht rinkaamen, weil de Achterdör meestens open wär. Dorüm harn se gor kien Postkasten, de Postbood käm van de Tuunsied un hätt säker af un an in de lütt Kaat `n Paus maakt bi `n Tass Tee. In de good Stuuv mit de Butzen hebbt se meestens bloß schlaapen, aaber bi `n grötter Fier gung `t dor recht lüstig to un mit veel Spriet in `t Liev hätt de een oder anner ut Pläseer versöcht, sick in de Butzen to lergen, an lewsten ut luter Övermoot mit een updreiht Guste. Denn wär dat Jucheien grood! So worden denn ok mal dat moi rood Plüschsofa un de ok so utstaffeert good Stöhl in Gebruk naahmen un stunnen nich bloß för „good“ dor. Boven up de Schappen un woll ok woanners har Guste all de Inweckglöös staahn, wiel se säker veel inweckt hätt. Of se över all dat een Böhn harn, up de se wat laagern kunnen, dat weet ick nich, un de Naaber kunnen sick doran ok nich besinnen, dat dor een Trepp wär. Villicht wenn `t maal wen muss, sünd se mit een Ledder rupklautert. So bün ick up „mien Rundgang dör de Kaat“ bilütten an de Buterdör van de Straatensied. Disse Dör, ok een Messeldör, har een grötter Maat van de Höcht her, wat dormaals säker van Vördeel wär, wenn se de Koih rin- un rutholt hebbt. Villicht hebbt Främden dor versöcht antokloppen un rintokaamen, aaber dat kunn nam säker nich in de Köken hörn. Bi dat Woord „hörn“ fallt mi in, dat ick dor nienich een Raadio sehn oder hört hebb.

Bi all de Arbeid in de grood Tuun kümmer sick Guste ok noch staadig üm eer Ollen in Heidmöhlen, de sick sülvst dör Krankheid immer weniger helpen kunnen un toletzt gor nich mehr. So hätt Guste dor sogor in de erst sästiger Johrn ganz Daag un toletzt ok Nachten verbrocht. Johann, de nich ut sien Ollenhuus rut wull, wär in de Tied in de Kaat alleen. So good as `t gung in sien Öller mit bold 80 Jorhn hätt he sick alleen hulpen, worbi Guste van `t Ollenhuus veer Kilometer jeden Dag naa Lütt Ostiem fohrn is, üm Jan to versörgen. Een stuur Tied – un dat all ohn Auto! As de Vaader van Guste denn stürven wär, hätt Jan dat denn insehn ok naa Heidmöhlen to trecken, weil sien oll Kaat ok immer bofälliger word. He sülvst is 1964 in Öller van 84 Johrn stürven un sien oll Kaat is naa un naa verfalln un so üm 1967/68 tosaamenbraaken, so as dat 1968 in uns Jeversch Wekenbladd stund. An dat Pultern bi moi Sünnenschien kunn sick een vandaag 91 johrig Frominsch good besinnen. Fotofrünnen un Malers, ok de bekannt Maler Eden ut Sillenstee, hebbt de woll villicht dreehunnert oder noch öllere verdrömt Kaat fotografeert un maalt. Bloß waahnen har dorin säker nüms geern wullt. Naabers hebbt to `n Anfang van de sömziger Johrn de Kaat mit `n Trecker totaal afbraaken, worbi de oll un holl Dackpannen geern naahmen worden sünd.

Guste is 1989 stürven un kunn noch `n lang Tied in eer Ollenhuus verbringen, ok een Aart van Kaat mit Heizung, Waater, aaber ok noch mit so `n oldmoodsch Holtklosett. Een poor Generationen von Minschen hebbt in de Kaat in Lütt Ostiem waahnt un mennigeen schlecht Tied mit Krieg un wat weet ick överstaahn. Tominns twee Generationen van de Famili Hohlen hebbt hier waahnt. Se harn nich veel Platz un kien Luxus, hebbt stuur sick „över Waater holln“, aaber se hebbt mit Naabers, Frünnen un Verwandten veel moi un lüstig Stünnen verbrocht in de lütt, urig un kommodig Kaat, an de sick vandaag noch veel öller Minschen besinnen könt.

Autor: Christa Arntz, Schortens